Przedawnienie odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu

Tym razem chciałbym poruszyć niezwykle istotny temat, jakim jest przedawnienie odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu (przedawnienia roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdę) oraz ogólnie kwestia przedawnienia odszkodowania. Przedawnienie w stosunku do odszkodowania z czynów niedozwolonych (deliktów) kieruje się specyficznymi zasadami. Dodatkowo odmienne reguły dotyczą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Stąd konieczność omówienia.

Zauważyłem, że wielu poszkodowanych pozostaje w przekonaniu, że termin ten wynosi 3 lata od zdarzenia szkodowego, tymczasem może on wynieść 20 lat lub nawet jeszcze dłużej.

Jak to się dzieje? Nim przytoczę ciekawy stan faktyczny, odwołam się do podstawowego w tej materii art. 442[1] K.c., który mówi o terminie 3-letnim i terminie 20-letnim oraz 10-letnim (w zależności o rodzaju wypadku szkodowego).

Natomiast art. 819 § 3 kc., który mówi, że w wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. Zatem w przypadku polisy OC (posiadacza pojazdu komunikacyjnego lub innej polisy OC, np. przedsiębiorcy) obowiązuje te same terminy co w stosunku do sprawcy czynu.

Wydawałoby się, że kwestia jest prosta, ale jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach.

Bieg przedawnienia nigdy się nie rozpoczął…

Interesujący stan faktyczny był przedmiotem oceny wyroku Sądu Najwyższego z Dnia 21 maja 2009 r. (sygn. akt V CSK 444/08). W omawianej sprawie do szkody doszło w dniu 19.06.1999 roku, pozew o odszkodowanie i zadośćuczynienie wniesiono 9.01.2006 roku, a więc po upływie 6,5 roku od zdarzenia. Sąd Najwyższy wskazał, że skoro więc powód zgłosił zdarzenie ubezpieczycielowi w dniu 29 sierpnia 2000 r., natomiast dostał świadczenie jedynie z NW [z uzasadnienia orzeczenia wynika, że była polisa z NNW i OC wystawiona przez ten sam zakład ubezpieczeń] w dniu 1 września 2000 r., nie otrzymując negatywnej pisemnej decyzji odnośnie świadczenia z OC, więc przerwany bieg przedawnienia zgłoszeniem zdarzenia ubezpieczeniowego nie rozpoczął się na nowo wobec dochodzonego w procesie zadośćuczynienia.

Jak to się stało, że sąd nie uznał, że doszło do przedawnienia pomimo upływu 3 lat od dnia szkody?

Wynika to z art. 819 § 4 k.c., który mówi, że bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.

Zatem bieg przedawnienia w niektórych przypadkach może w ogóle się nie rozpocząć. Ma to miejsce w sytuacji, gdy zgłaszający nie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia (czyli po prostu decyzji).

W mojej ocenie sąd słusznie zwrócił uwagę, że art. 819 § 4 k.p.c. rozróżnia materialną czynność, jaką jest zgłoszenie zakładowi ubezpieczeń roszczenia, od czynności faktycznej jaką jest zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Dokonanie tej drugiej czynności w świetle nie budzącego wątpliwości brzmienia tego przepisu także przerywa bieg przedawnienia roszczeń wynikających ze zgłoszonego zdarzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 157/05, LEX 34081). Jaki jest z tego wniosek? Wystarczające jest zgłoszenie zdarzenia szkodowego, a nie podniesienie konkretnych, szczegółowych roszczeń.

Dlatego też warto wiedzieć, jak przygotować zgłoszenie szkody z OC sprawcy.

Nawet oświadczenie ubezpieczyciela nie zawsze spowoduje, że bieg przedawnienia się rozpocznie…

Warto wspomnieć również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2014 r. (sygn. akt V CSK 5/14).

W tym stanie faktycznym ubezpieczyciel wprawdzie wystosował do poszkodowanego oświadczenie, jednak było ono zbyt lakoniczne, nie zawierało wszystkich elementów wymaganych prawem. Dlatego pomimo wysłania go poszkodowanemu nie doszło do rozpoczęcia biegu przedawnienia.

Sąd wskazał, że zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2010, nr 11 poz. 66) [przy czym dzisiejszym odpowiednikiem tego przepisu jest art. 29 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. 2015 poz. 1844 ze zm.)] pisemne oświadczenie ubezpieczyciela musi zawierać wskazanie okoliczności i podstawę prawną uzasadniającą całkowitą lub częściową odmowę wypłaty świadczenia oraz pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej. Przepis ten ma charakter imperatywny, a więc oświadczenie ubezpieczyciela nie spełniające tych wymogów jest pozbawione skuteczności prawnej.

Oświadczenie, o którym mowa w tym przepisie (tj. art 819 par. 4 kc.) jest tym samym oświadczeniem, które składa ubezpieczyciel w postępowaniu likwidacyjnym i które podlega rygorom określonym w art. 16 ust. 3 ustawy [obecnie art. 29 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. 2015 poz. 1844 ze zm.)].

W związku z tym kolejny wniosek: oświadczenie ubezpieczyciela – by ponownie biegł od niego termin – musi odpowiadać wymaganiom ustawowym. W przeciwnym razie bieg przedawnienia może się nie rozpocząć na nowo, a poszkodowany będzie miał zasadniczo nieograniczony czas na podniesienie swoich roszczeń.

20-letni termin – przedawnienie odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu

Ustawodawca przewidział wydłużony, 20-letni termin przedawnienia, jeżeli szkoda wynikał ze zbrodni lub występku, czyli w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z przestępstwem. W kontekście wypadków komunikacyjnych należy mieć tu na względzie głównie art. 177  § 1 i 2 kk. Dotyczy on szkód na osobie.

Mamy tym razem taki stan faktyczny: w 1999 roku, a więc prawie 20 lat po wypadku. Ciężko poszkodowany w wypadku komunikacyjnym, zdecydował się na dochodzenie roszczeń o zadośćuczynienie za krzywdę. W 2000 roku po wypadku sąd karny umorzył postępowanie, ponieważ sprawca wypadku – małoletni pijany kierowca – nie podlegał odpowiedzialności karnej i nie został skazany. Gdyby tylko miał odpowiedni wiek (ukończony 17 rok życia) sprawa zakończyłaby się wyrokiem sądowym.

Czy do sprawy ma zastosowanie 20-letni termin przedawnienia?

Tak!

Trzeba podkreślić, że przepis dotyczy spraw, które zakończyły się prawomocnym wyrokiem sądu karnego, ale nie tylko. Do tej kategorii zaliczymy również te czyny, które obiektywnie są przestępstwem (właściwie to wypełniają znamiona czynu zabronionego, wspomnianego art. 177 § 1 i 2 kk), ale nie prowadzone było co do nich postępowanie karne (np. dlatego, że nie zawiadomiono odpowiednich organów). Wynika to z tego, że sąd cywilny ma kompetencję do ustalenia, czy był to czyn zabroniony karnie.

Grupa ta obejmie również te czyny, w przedmiocie których doszło do umorzenia postępowania karnego z uwagi na małoletniość sprawcy lub jego niepoczytalność.

Wyraźnie to wynika to z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2017 roku (sygn. III CZP 108/17 oraz III CZP 116/17):

Przepis art. 442[1] § 2 k.c. ma zastosowanie także wtedy, gdy wobec sprawcy czynu niedozwolonego, ponoszącego odpowiedzialność na podstawie art. 436 § 1 k.c., zachodzą okoliczności wskazane w art. 31 § 1 k.k., które stanowiły podstawę umorzenia postępowania karnego na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.

Zatem orzeczenie sądu karnego umarzające postępowanie karne ze względu na niepoczytalność sprawcy lub małoletność nie stoi na przeszkodzie, aby sąd cywilny uznał, iż szkoda wynikła ze zbrodni lub z występku, dlatego termin przedawnienia roszczenia wynikającego z czynu niedozwolonego wynosi dwadzieścia lat od popełnienia czynu, który w świetle prawa karnego jest przestępstwem.

Podsumowując:

• istnieje 3- lub 20-letni termin przedawnienia,
• w przypadku roszczeń do ubezpieczyciela termin jest liczony od zgłoszenia,
• brak odpowiedzi ubezpieczyciela może spowodować, że termin przedawnienia nie rozpocznie biegu,
• lakoniczna odpowiedź ubezpieczyciela może spowodować, że termin przedawnienia nie rozpocznie biegu,
• nie musi dojść do skazania sprawcy, aby istniała możliwość skorzystania z 20-letniego terminu,
• sąd cywilny ma kompetencję do oceny, czy czyn miał charakter przestępstwa,
• umorzenie postępowania karnego w niektórych wypadkach nie wyklucza 20-letniego terminu przedawnienia.

Jak zatem wynika z powyższego przedawnienie odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu wymaga każdorazowej dokładnej oceny. Poszkodowany może się w różny sposób chronić się przed zarzutem przedawnienia.