Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej

Kiedy można otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej?

Roszczenia związane ze śmiercią osoby bliskiej przysługują, jeżeli zmarły zginął z winy (co do zasady) innej osoby, np. w wypadku komunikacyjnym.

Uprawnionymi są najbliżsi członkowie rodziny zmarłego. Pojęcie rodziny nie jest zdefiniowane ustawowo. Do kategorii rodziny można zaliczyć nie tylko matkę, ojca, rodzeństwo i dzieci, ale i macochę, ojczyma, rodzeństwo przyrodnie oraz partnera pozostającego ze zmarłym w związku nieformalnym (konkubinacie). Do osób bliskich należą więc nie tylko krewni, ale też inne osoby niepołączone ze zmarłym więzami rodzinnymi, o ile istnieje między nimi stosunek bliskości. Decydujące znaczenie mają nie więzy faktyczne a nie prawne – stopień zażyłości, bliskości i wspólności. Zatem najbliższym członkiem rodziny – w zależności od sytuacji – niekoniecznie musi być najbliższy krewny.

Jakie roszczenia przysługują osobom bliskim?
Członkowie rodziny zmarłego i inne osoby bliskie mają roszczenie o:

• stosowne zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej,
• stosowne odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej,
• rentę,
• zwrot kosztów pochówku.

W języku potocznym pojęcie odszkodowania i zadośćuczynienia są ze sobą mylone. Natomiast w języku prawnym oznaczają różne, niezależne od siebie roszczenia.

Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej służy zrekompensowaniu, złagodzeniu krzywdy związanej z utratą więzi emocjonalnej i uczuciowej i wynikającego z tego cierpienia psychicznego, bólu, osamotnienia.

Okolicznościami wpływającymi na wysokość zadośćuczynienia są w pierwszej kolejności: bliskość więzi rodzinnej, wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej, dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia, rola jaką w rodzinie pełniła osoba zmarłego, charakter i rodzaj zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu pozostałych członków rodziny oraz stopień, w jakim pozostali członkowie będą umieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości i na ile zdolni są zaakceptować obecny stan rzeczy (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 10.03.2016 roku, I Aca 1015/15).

Warto dodać, że zadośćuczynienie nie jest uzależnione od sytuacji majątkowej poszkodowanego, dlatego jego zła sytuacja majątkowa nie powinna wpływać na wysokość zadośćuczynienia.

Stosowne odszkodowanie

Odszkodowanie przysługuje, jeżeli śmierć spowodowała znaczne pogorszenie sytuacji życiowej u poszkodowanego. Rekompensuje szkodę majątkową wynikłą np. z osłabienia aktywności życiowej wskutek śmierci osoby bliskiej, trudności życiowych w następstwie braku opieki, przyspieszenie choroby itp. Ma ono charakter stosowny, niewymierny, czyli tak jakby „uogólniony”. Nie obejmuje więc wszystkich szkód związanych ze śmiercią osoby bliskiej ustalonych szczegółowo, czyli nie polega na prostym zsumowaniu np. wydatków na leczenie, wizyty u psychologa i środki przeciwdepresyjne.

W celu ustalenia odszkodowania należy poddać ocenie i porównać sytuację życiową poszkodowanego sprzed i po śmierci osoby bliskiej oraz ustalić w sposób hipotetyczny jak wyglądałaby sytuacja życiowa, gdyby do śmierci nie doszło.

Jak zatem widać, odszkodowanie to obejmuje także przyszłe szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia, ale prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

Renta przysługuje osobie, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Roszczenie o zwrot kosztów leczenia i pochówku nie powinno budzić wątpliwości. Zwrot przysługuje osobie, która poniosła koszt.

Czy rodzina zmarłego musi wspólnie dochodzić roszczeń na drodze sądowej?

Poszkodowani mogą wystąpić z powództwem bądź razem, bądź osobno. Jeśli występują pojedynczo, to działają wyłącznie we własnym imieniu i na własny rachunek, reprezentują wyłącznie siebie, to zapadły wyrok w sprawie cywilnej ma jest wiążący tylko dla nich. Osoby bliskie, które wcześniej nie występowały w sądzie, mogą ale jednocześnie muszą założyć osobną sprawę, aby dochodzić roszczeń. Uważam, że najlepiej dla poszkodowanych jest, kiedy wspólnie dochodzą roszczeń w jednym postępowaniu sądowym. Powracanie do – tych przyjemnych i tych smutnych czy tragicznych przebiega łagodniej i łatwiej jeśli do tych wspomnień powraca się wspólnie z innymi bliskimi. Jest im po prostu raźniej.

Ile czasu mają poszkodowani na dochodzenie roszczeń?

Osobom bliskim przysługuje stosunkowo długi termin na dochodzenie roszczeń w związku ze śmiercią osoby bliskiej. Jeżeli śmierć nastąpiła wskutek przestępstwa, to obowiązuje termin 20-letni. To bardzo dobre rozwiązanie, gdyż często potrzeba wielu lat, aby rodzina otrząsnęła się po śmierci kogoś bliskiego i zdecydowała się na dochodzenie swoich roszczeń.

Jak zatem widać, zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej jest tylko jednym z roszczeń przysługujących osobom poszkodowanym.